Ιωάννα Λουλούδη, Bashar Deeb,Tomas Statius, Klaas van Dijken (Lighthouse Reports)
*Αναδημοσίευση από Reporters United
Ο ακριβής αριθμός των επιβατών του ναυαγίου που σημειώθηκε στις 02.04 τη νύχτα της 14ης Ιουνίου 47 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Πύλου δεν είναι ακόμη γνωστός. Ένας από τους επιζώντες σε επίσημη κατάθεσή του αναφέρει πως άκουσε τον καπετάνιο να κάνει λόγο για 747 ανθρώπους κατά την αναχώρηση του σκουριασμένου αλιευτικού σκάφους «Andrianna» από το Τομπρούκ της Λιβύης στις 8 Ιουνίου.
Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (UNHCR) αλλά και τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (IOM) περίπου 400 έως 750 μετανάστες επέβαιναν στο σκάφος. Συνολικά έχουν διασωθεί 104 άτομα, εκ των οποίων οι 9 έχουν συλληφθεί ως διακινητές. Μέχρι σήμερα έχουν περισυλλεγεί 81 σωροί.
Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία του Reporters United εδώ!
Θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί το ναυάγιο; Έκανε το σκάφος του Λιμενικού Σώματος που μετέβη στην περιοχή ό,τι ήταν δυνατό για να διασώσει τους επιβάτες; Και ποιος ήταν τελικά ο ρόλος του στη βύθιση του μοιραίου πλοίου;
Η δημοσιογραφική έρευνα των Reporters United, Lighthouse Reports, Der Spiegel, SIRAJ, El Pais, Monitor και The Times συγκέντρωσε μαρτυρίες από 17 επιζώντες διαφορετικών εθνικοτήτων – ο μεγαλύτερος αριθμός μαρτυριών που έχει συγκεντρωθεί για το ναυάγιο της Πύλου. Πρόκειται για συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν ξεχωριστά, ωστόσο οι 16 από τους 17 επιζώντες καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: Το ελληνικό Λιμενικό προσπάθησε να ρυμουλκήσει το σκάφος και αυτό τελικά συνετέλεσε στη βύθισή του.
Μάλιστα τρία άτομα με τα οποία μιλήσαμε λένε ότι το αλιευτικό ρυμουλκήθηκε προς τα ιταλικά ύδατα και όχι προς την Ελλάδα, ενώ τέσσερα άτομα ισχυρίζονται ότι το σκάφος του Λιμενικού έκανε χειρότερη την κατάσταση για όσους είχαν πέσει στο νερό κάνοντας «κύκλους» γύρω από το αναποδογυρισμένο πλοίο, αντί να ενεργήσει άμεσα για τη διάσωσή του.
Πηγές του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex) δήλωσαν ότι έχει συνταχθεί για το συμβάν εσωτερική αναφορά «σοβαρού περιστατικού», καθώς και μια ακόμη εμπιστευτική εσωτερική έρευνα βασισμένη σε μαρτυρίες επιζώντων, που αναφέρει ότι το ελληνικό Λιμενικό Σώμα ρυμούλκησε το αλιευτικό, αν και «εκκρεμεί η οριστική εξακρίβωση των στοιχείων». Επεσήμαναν ακόμη ότι ο Frontex έστειλε επί τόπου αξιωματικούς για την ενημέρωση των επιζώντων, οι οποίοι τους μετέφεραν ότι η ρυμούλκηση του σκάφους, μαζί με την ταλάντωση που ακολούθησε, συνετέλεσαν στην ανατροπή του.
Τις μαρτυρίες αυτές επιβεβαιώνουν σε μεγάλο βαθμό και οι εννέα καταθέσεις των μαρτύρων που εξετάστηκαν από την Αναπληρώτρια Ανακρίτρια του Α’ Ανακριτικού Τμήματος Καλαμάτας, παρουσία της εισαγγελέως Πρωτοδικών, στις οποίες η δημοσιογραφική έρευνα απέκτησε πρόσβαση: Έξι από τους εννέα μάρτυρες που κατέθεσαν για το συμβάν ενώπιον της ελληνικής δικαιοσύνης αναφέρουν πως το αλιευτικό σκάφος ρυμουλκήθηκε από το σκάφος του Λιμενικού Σώματος πριν τη βύθισή του.
Την ίδια ώρα, γεννώνται πολλά ερωτήματα για τον ρόλο του Λιμενικού Σώματος στο στάδιο της διερεύνησης του ναυαγίου. Στις επίσημες καταθέσεις των ίδιων εννέα επιζώντων, αμέσως μετά την ασφαλή άφιξή τους στο λιμάνι της Καλαμάτας, μόλις ένας από τους εννέα αναφέρει πως άκουσε από τρίτους για ρυμούλκηση του πλοίου από το σκάφος του Λιμενικού.
Από τις καταθέσεις στους ανακριτές του Λιμενικού, όμως, προκύπτουν σοβαρά ερωτήματα και για τους διερμηνείς που διατέθηκαν στους διασωθέντες μετανάστες και φαίνεται πως δεν ήταν πιστοποιημένοι. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση 74χρονου συνταξιούχου αραβόφωνου που κλήθηκε να μεταφράσει για αραβόφωνους επιζώντες. Μάλιστα σε μία περίπτωση κατάθεσης το άτομο που κλήθηκε να μεταφράσει στα αγγλικά για έναν Σύριο επιζώντα δήλωσε ως επάγγελμα «λιμενικός».
Σταμάτησαν μπροστά από το σκάφος μας, ήρθαν στην ευθεία μας και μας έδεσαν με ένα σχοινί. Οδηγούσαν πολύ γρήγορα. Αρχίσαμε να γέρνουμε αριστερά και δεξιά και ανατραπήκαμε αμέσως»Μαρτυρία του Σύριου επιζώντα Σαμίρ
Αλλά και τα κείμενα των καταθέσεων που προέκυψαν από αυτές τις συνεντεύξεις, εμφανίζουν σε αρκετές περιπτώσεις όμοια φρασεολογία και κοινές απαντήσεις. Τέσσερις από τους εννέα επιζώντες -οι οποίοι τέσσερις κατέθεσαν παρουσία τριών διαφορετικών μεταφραστών- χρησιμοποίησαν σχεδόν πανομοιότυπες φράσεις για να περιγράψουν τα αίτια του ναυαγίου, αποδίδοντάς τα στη «μεγάλη συγκέντρωση ατόμων, το παλαιό καράβι, την έλλειψη σωσίβιων και τα προβλήματα της μηχανής», χωρίς να αναφέρουν την όποια απόπειρα ρυμούλκησης από το σκάφος του Λιμενικού.
Εκτός από τις συντριπτικές ομοιότητες στα κείμενα των καταθέσεων, υπάρχουν και καταγγελίες από δύο διασωθέντες που μας είπαν ότι δεν συμπεριλήφθηκαν όλα όσα ανέφεραν σχετικά με την απόπειρα ρυμούλκησης του πλοίου τους από το σκάφος του Λιμενικού στο έντυπο της κατάθεσης που κλήθηκαν να υπογράψουν στα ελληνικά.
Είναι αποκαλυπτική η δήλωση ενός εκ των μαρτύρων: «Με ρώτησαν για το τι συνέβη στη βάρκα και πώς βυθίστηκε. Τους είπα ότι το ελληνικό Λιμενικό ήρθε κι έδεσε το σχοινί στη βάρκα μας και μας ρυμούλκησε και προκάλεσε την ανατροπή της βάρκας. Δεν το έγραψαν αυτό στη μαρτυρία μου, όταν την παρουσίασαν στο τέλος δεν μπόρεσα να βρω αυτό το σημείο». Ανέφερε επίσης ότι δέχθηκε πίεση να υποδείξει συγκεκριμένα πρόσωπα ως διακινητές-επικεφαλής της επιχείρησης. Ένας δεύτερος επιζών που επίσης μίλησε υπό καθεστώς ανωνυμίας, μας είπε ότι δέχθηκε πίεση για να μην εμπλέξει το Λιμενικό με τη βύθιση του σκάφους:
«Με ρώτησαν πώς βυθίστηκε η βάρκα. Τους είπα ότι το ελληνικό Λιμενικό το προκάλεσε. Υπήρχε ένας διερμηνέας που μου είπε να μην το πω αυτό μπροστά στην Αστυνομία. Δεν άλλαξα την κατάθεσή μου. Η ελληνική αστυνομία είπε: “Ίσως το λέτε αυτό επειδή είστε υπό ψυχολογική πίεση, οπότε δεν ξέρετε τι να πείτε. Είστε τραυματισμένος”. Έτσι φοβήθηκα και δεν είπα τίποτα άλλο. Και δεν το συμπεριέλαβαν αυτό στην τελική κατάθεση».
Μαρτυρίες: Οι πέντε ευθύνες του Λιμενικού
Οι συνεργαζόμενοι δημοσιογράφοι μιλήσαμε με επιζώντες του ναυαγίου που φιλοξενούνται ακόμη στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης στη Μαλακάσα. (Για την ασφάλειά τους δεν χρησιμοποιούνται τα πραγματικά ονόματά τους). Οι μαρτυρίες 17 διασωθέντων συγκλίνουν σε πέντε χαρακτηριστικά σημεία ως προς τον ρόλο που μπορεί να έπαιξε το «ΠΠΛΣ 920 Υποκελευστής Α’ ΛΣ ΜΟΥΡΜΟΥΡΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ» στην εξέλιξη της πορείας του υπερφορτωμένου δουλεμπορικού πλοίου στις 13 και 14 Ιουνίου.
1. Η πρόσδεση και η ρυμούλκηση φέρεται να οδήγησαν σε βύθιση
«Το Λιμενικό ήρθε το βράδυ. Φορούσαν στρατιωτικές στολές. Σταμάτησαν μπροστά από το σκάφος μας, ήρθαν στην ευθεία μας και μας έδεσαν με ένα σχοινί. Οδηγούσαν πολύ γρήγορα. Αρχίσαμε να γέρνουμε αριστερά και δεξιά και ανατραπήκαμε αμέσως», αναφέρει ο Σαμίρ από τη Συρία. «Πέταξαν ένα σχοινί και το πήραμε και δέσαμε τη βάρκα. Στεκόταν μπροστά μας έτσι», λέει ο Νασίμ από τη Συρία και ζωγραφίζει το σχέδιο αυτό για να δείξει πως το πλοίο του λιμενικού στάθηκε μπροστά στο αλιευτικό σκάφος με τους μετανάστες.
Και συμπληρώνει: «Μας έδεσαν με ένα μακρύ σχοινί και οδήγησαν γρήγορα. Η βάρκα έστριψε στο πλάι, κολυμπήσαμε μακριά της και μετά γυρίσαμε πίσω και ανεβήκαμε ξανά. Τότε ήρθε ένα δεύτερο κύμα και γύρισε τη βάρκα ανάποδα. Ανεβήκαμε και φωνάξαμε, σας παρακαλώ, βοηθήστε μας, γιατί ο Θεός να μας βοηθήσει. Τότε έκανε άλλο ένα κύμα, η βάρκα γύρισε την μπροστινή πλευρά προς τα κάτω. Πηδήξαμε και κολυμπήσαμε μακριά».
«Τη νύχτα ήρθε ένα ελληνικό πλοίο και μας ρυμούλκησε. Συνέδεσαν ένα σχοινί με το μπροστινό μέρος του σκάφους μας, αλλά στη δεξιά πλευρά από το μπροστινό μέρος του σκάφους. Το ελληνικό πλοίο έπλεε μπροστά μας για 3-5 λεπτά, μετά πήγε αριστερά και τότε το πλοίο μας γύρισε στη δεξιά πλευρά και ανατράπηκε. Ήμουν στο κατάστρωμα του σκάφους όταν αναποδογυρίσαμε, έπεσα στο νερό και το σκάφος [του Λιμενικού] δημιούργησε ένα τεράστιο κύμα το οποίο με πέταξε περίπου 30 μέτρα μακριά από το δικό μας σκάφος. Ήταν πολύ σκοτεινά. Το ελληνικό πλοίο σταμάτησε περίπου 500 μέτρα μακριά από εμάς, ίσως και περισσότερο από 500 μέτρα. Ακόμα δεν έχω καταλάβει γιατί το ελληνικό πλοίο δεν επέστρεψε. Γιατί σταμάτησαν στη θέση τους; Θα μπορούσαν να σώσουν πολλές ζωές. Όταν τελικά μας έσωσαν, έκαναν τα πάντα με τον σωστό τρόπο», αναφέρει ο Ντάνι και προσθέτει ότι θεωρεί πως φέρει ευθύνη και «ο Αιγύπτιος που έδεσε το σχοινί στο σκάφος μας». «Έκανε λάθος κατά τη γνώμη μου όταν το έδεσε στη δεξιά πλευρά από μπροστά. Έπρεπε να το δέσει από μπροστά και όχι από οποιαδήποτε πλευρά».
Ο Αμίν από τη Συρία αναφέρει: «Προσπάθησαν να μας ρυμουλκήσουν δύο φορές, απέτυχαν στην πρώτη προσπάθεια και στη συνέχεια πέτυχαν στη δεύτερη. (…) Μας ρυμούλκησαν και το σκάφος πήγαινε προς τα αριστερά αλλά το σταθεροποιήσαμε, στη συνέχεια πήγε προς τα δεξιά και ανατράπηκε. Οι οικογένειες ήταν μέσα στο δωμάτιο του καπετάνιου στον επάνω κατάστρωμα, δεν μπορούσαν να βγουν έξω επειδή το σκάφος γύρισε ανάποδα».
«Μας έδεσαν αλλά με λάθος τρόπο. Ξεκίνησε το σκάφος, το πλοίο μας έγειρε προς τα αριστερά, αρχίσαμε να ουρλιάζουμε. Ουρλιάξαμε και αυτό που έκανε, πήγε απότομα αριστερά και γύρισε τη βάρκα μας, έγειρε προς τα δεξιά και μας έπνιξε. Αυτή ήταν η πρώτη στροφή. Ο πνιγμός έγινε σε τρία βήματα. Μετά την πρώτη στροφή, έμεινε στο πλάι. Πέσαμε στο νερό και ανεβήκαμε ξανά στο πλάι για να μείνουμε ζωντανοί. Το Λιμενικό έβγαλε το σχοινί και το πέταξε αμέσως. Αρχίσαμε να φωνάζουμε στο Λιμενικό. Το Λιμενικό έστριψε το σκάφος του πολύ απότομα με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα μεγάλο κύμα που γύρισε το σκάφος ανάποδα» – Καμάλ, Συρία.
«Ξαφνικά η μηχανότρατά μας σταμάτησε, δεν ήμασταν σίγουροι αν είχε πρόβλημα στη μηχανή ή στα καύσιμα. Το πλοίο του ελληνικού Λιμενικού μας ρυμούλκησε από μπροστά και άρχισε να μας τραβάει με ταχύτητα. Μόλις άρχισε το τράβηγμα, πήγαμε δεξιά, αριστερά και πάλι δεξιά, όπου η μηχανότρατα μας άρχισε να βυθίζεται από τη δεξιά πλευρά της. Αυτό έγινε γύρω στις 2 πμ. Όταν μας ρυμούλκησαν, σε αυτό το σημείο ήμασταν “νεκροί”, ξέραμε ότι ήταν επικίνδυνη κίνηση να μας ρυμουλκήσουν. Η ρυμούλκηση ενός οχήματος στο δρόμο είναι μια επικίνδυνη πράξη, για να μην αναφέρουμε τη ρυμούλκηση ενός πλοίου, ακόμη και άνθρωποι χωρίς εμπειρία θα σας έλεγαν ότι πρέπει να σταθεροποιήσετε τη ρυμούλκηση με σχοινιά από τα δεξιά και τα αριστερά και όχι μόνο από τη μέση. Νομίζαμε ότι ήξεραν τι κάνουν επειδή είναι λιμενικοί, αλλά προφανώς δεν ήξεραν». – Αμπντουλκαρίμ, Συρία.
2. Το Λιμενικό φέρεται να καθοδήγησε το δουλεμπορικό προς τα ιταλικά ύδατα
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των επιζώντων, μοιάζει να συνήφθη κάποια άτυπη συμφωνία ανάμεσα στο ελληνικό σκάφος και το δουλεμπορικό, προκειμένου να καθοδηγηθεί το δεύτερο προς την περιοχή ευθύνης της Ιταλίας στα διεθνή ύδατα. Η επικοινωνία φαίνεται πως γινόταν μέσω ενός Σύρου γιατρού που βρισκόταν στο πλοιάριο και έχασε τη ζωή του όταν το σκάφος βυθίστηκε.
«Έπαιξαν ένα προηχογραφημένο μήνυμα του λιμενικού που έλεγε ότι “είμαστε το λιμενικό της Ελλάδας και θέλουμε να σας βοηθήσουμε”, είπαν ότι θα σας πάμε στο πλοίο διάσωσης που μας περιμένει στα ιταλικά ύδατα. Επικοινωνούσαν με έναν Σύριο γιατρό -ο Θεός να λυπηθεί την ψυχή του- που είναι εξειδικευμένος αναισθησιολόγος, του υποσχέθηκαν να μας βοηθήσει και εγγυήθηκαν ότι θα είμαστε καλά» – Αμίν.
«Η συμφωνία μας με το ελληνικό λιμενικό ήταν να ακολουθήσουμε το πλοίο τους στα ιταλικά ύδατα όπου υπήρχε ένα πλοίο διάσωσης που θα μπορούσε να μας μεταφέρει στην Ιταλία. Είχαν πράσινο φως και τους ακολουθούσαμε. Όταν το πλοίο μας σταμάτησε να λειτουργεί, ήρθαν και μας ρυμούλκησαν. Εκείνη τη στιγμή ήμασταν μόνο εμείς και αυτοί» – Αμπντουλκαρίμ.
«Μας λένε ότι θα μας πάνε στο πλοίο διάσωσης, μας είπαν ότι είναι μόνο δύο ώρες πλεύσης προς τα δυτικά, μας έδεσαν σαν αυτοκίνητο με το σχοινί, άρχισαν να μας ρυμουλκούν, στα πρώτα δευτερόλεπτα το πλοίο ήταν έτοιμο να αναποδογυρίσει, αλλά σταθεροποιήθηκε, τη δεύτερη φορά πήγε προς τα δεξιά και αναποδογύρισε, δεν είχα καν χρόνο να πάρω την απόφαση να πηδήξω στο νερό, ήμουν στον επάνω όροφο, το πλοίο της ακτοφυλακής άρχισε να απομακρύνεται από εμάς αφού έκοψαν το σχοινί» – Χασάν, Συρία.
3. Το Λιμενικό φέρεται να καθυστέρησε τη διάσωση
Επτά από τους επιζώντες κάνουν λόγο για τραγική καθυστέρηση στη διάσωση στα λεπτά που ακολούθησαν τη βύθιση του δουλεμπορικού σκάφους. «Παρακολουθούσαν και χρειάστηκε χρόνος μέχρι να στείλουν μια μικρή βάρκα, η οποία πέρασε ανάμεσά μας και μας παρακολουθούσε. Φοβηθήκαμε να τους πλησιάσουμε, κολυμπήσαμε μακριά τους, μέχρι που άρχισαν να σώζουν ένα άτομο» – Νασίμ.
«Κοιτάζω και βλέπω ότι οι άνθρωποι κρατούν τη βάρκα μας που είναι ανάποδα ενώ η βάρκα που μας βύθισε μας παρακολουθούσε από μακριά. Δεν ήρθαν και δεν έκαναν τίποτα απολύτως. Είπα στον εαυτό μου ότι πρέπει να κολυμπήσω μακριά τους αλλιώς θα μας σκοτώσουν όλους μόνοι τους. Κολύμπησα μακριά τους. Μετά από δύο ώρες είδα μια μικρή βάρκα να σώζει τους ανθρώπους από μακριά. Άρχισα να κολυμπάω προς το μέρος τους» – Σαμίρ.
«Οι άνθρωποι που ήταν ακόμα ζωντανοί στο νερό όταν βυθίστηκε το σκάφος, παρασύρθηκαν μαζί της. Ήταν γύρω στις 2.30 νωρίς το πρωί και μας παρακολουθούσαν μέχρι τις 4.30 μέχρι που μας έβγαλαν έξω από το νερό. Αυτό είναι το ρολόι μου, ήταν στο χέρι μου και το κοιτάζω ακόμα μέχρι τώρα, μας παρακολουθούσαν» – Καμάλ.
Τέσσερις τουλάχιστον από τους πρόσφυγες κάνουν λόγο για κυματισμό που προερχόταν από το σκάφος του Λιμενικού, που έκανε ιδιαίτερα δυσχερή την παραμονή τους στο νερό μετά τη βύθιση του δουλεμπορικού και ενώ περίμεναν κάποιο σωστικό μέσο. Αναφέρουν επίσης ότι ίσως αυτό να συνέβαλε στο να χαθούν κι άλλες ζωές.
«Έμεινα μια ώρα στο νερό πριν με σώσουν. Όταν συνέβη το ναυάγιο, η λαστιχένια βάρκα βγήκε έξω αλλά έπρεπε να κολυμπήσουμε προς το μέρος τους, δεν προσπάθησαν να μας σώσουν ενεργά. (…) Το στρατιωτικό πλοίο δεν έφυγε, έμεινε στη θέση του αλλά δεν έσβησε τη μηχανή του, η οποία προκαλούσε πολλά κύματα. Το σώμα μου υποφέρει από αυτά τα κύματα ακόμα, κατάφερα να πιάσω το σκάφος μας, δεν είχε βυθιστεί ακόμα, όλοι προσπαθούσαν να κρατηθούν από κάτι. Πολλοί κατέληξαν να κρατηθούν από τον λαιμό άλλων ανθρώπων και πολλοί πνίγηκαν με αυτόν τον τρόπο» – Αμίν.
4. «Απάνθρωπη μεταχείριση» μετά τη διάσωση
Ορισμένοι από τους επιζώντες αναφέρουν ότι μετά τη διάσωσή τους, η συμπεριφορά απέναντι τους ήταν πολύ κακή, τόσο εν πλω, όσο και στο λιμάνι.
«Μας έβαλαν μέσα και η μεταχείριση ήταν απάνθρωπη. Σαν να κάναμε κάτι πολύ κακό. Ζεσταίναμε ο ένας τον άλλον με τις λίγες κουβέρτες που υπήρχαν. Μας έδωσαν νερό και μάλιστα το νερό ήταν αλμυρό, σαν να το πήραν από τη θάλασσα και να πρόσθεσαν λίγο νερό από τη βρύση. Μείναμε μαζί τους στο μπροστινό μέρος της βάρκας για λίγο. (…) Στο λιμάνι ήταν πολύ αυστηροί, δεν υπήρχε κανενός είδους συνεργασία ή ανθρωπιά. Πολύ κακή μεταχείριση, κανείς δεν σε σέβεται, κανείς δεν σε αντιμετωπίζει σαν ανθρώπινο ον. Μας μετέφεραν σε αυτό το στρατόπεδο, κι εδώ η ίδια κακή μεταχείριση. Ένα γεύμα την ημέρα, ένα κομμάτι ψωμί και λίγο τυρί, και καμία απολύτως φροντίδα και δεν σου επιτρέπεται να κάνεις τίποτα», λέει ο Σαμίρ.
5. Το Λιμενικό φέρεται να κατάσχεσε τα βίντεο που τράβηξαν οι διασωθέντες
Κάποιοι ανέφεραν επίσης πως κατασχέθηκαν τα κινητά τους από την αστυνομία και δεν έχουν καταφέρει να τα πάρουν πίσω, ενώ αυτά περιέχουν σημαντικά ντοκουμέντα από το βράδυ του ναυαγίου.
«Πολλά παιδιά μαζί μας τραβούσαν βίντεο και κρατούσαν τα κινητά μαζί τους. Βιντεοσκοπούσαν τα πάντα και επίσης όταν τα πλοία ήρθαν σε εμάς και πώς μας βοήθησαν, για έξι ημέρες οι άνθρωποι βιντεοσκοπούσαν. Έβγαλα κάποιες φωτογραφίες και κινηματογραφήσαμε ό,τι μας συνέβη. Τη στιγμή που έδεσαν το σχοινί, την κινηματογράφησα μόνος μου. Το κινητό του M. χάθηκε, το πήρε η αστυνομία. Το πήραν στην Καλαμάτα, του το πήραν. Ζήτησε να το πάρει πίσω και του είπαν “δεν σου πήραμε τίποτα“», τονίζει ο Καμάλ.
«Προσπάθησα με δικηγόρο να πάρω πίσω το κινητό μου αλλά δεν μου το έδωσαν. Δεν είναι μόνο το δικό μου, πήρανε 30-40 κινητά», αναφέρει άλλος επιζών. «Εγώ είχα τραβήξει πλάνα απ’ όταν κόπηκε το πρώτο σχοινί, όταν έδεσαν το δεύτερο, όταν μας τράβηξαν, όταν το πλοίο ταλανιζόταν αριστερά και μετά δεξιά και πέσαμε στο νερό, όλα τα είχα σε βίντεο».
Θυμίζουμε ότι το Λιμενικό Σώμα έχει στη διάθεσή του έναν δίσκο με οπτικοακουστικό υλικό που υπέβαλε μαζί με την κατάθεσή του ο κυβερνήτης του σκάφους του ΛΣ. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Γιάννη Σουλιώτη στην Καθημερινή, «δεν πρόκειται για βίντεο από τις κάμερες του περιπολικού σκάφους που αποκτήθηκε το καλοκαίρι του 2021 από την Ιταλία. Κι αυτό διότι, σύμφωνα με πληροφορίες που επιβεβαιώνονται από τρεις διαφορετικές πηγές ενημέρωσης, το καταγραφικό σύστημα του πλοίου (VDR) βρίσκεται εκτός λειτουργίας. Τα βίντεο λοιπόν που δόθηκαν στην ασφάλεια του Λιμεναρχείου Καλαμάτας προέρχονται από το κινητό τηλέφωνο του κυβερνήτη. Σ’ αυτά [σ.σ: έχουν τραβηχτεί μέσα από την οθόνη νυχτερινής όρασης] φαίνεται το υπερφορτωμένο αλιευτικό να γέρνει επικίνδυνα δεξιά και αριστερά, παρότι στην περιοχή επικρατεί νηνεμία».
Τι απαντά το Λιμενικό Σώμα
Στην ηγεσία του Λιμενικού Σώματος εστάλησαν δημοσιογραφικές ερωτήσεις για όλα τα παραπάνω, ωστόσο η επίσημη απάντηση που λάβαμε ήταν η εξής:
«Σε απάντηση σχετικού σας γνωρίζουμε ότι
1. Τα ερωτήματα αποτελούν μέρος της ανακριτικής διαδικασίας που διεξάγεται και τελεί υπό αυστηρό πλαίσιο εμπιστευτικότητας, βάσει των οδηγιών που έχουν δοθεί από την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου.
2. Πέραν των ανωτέρω, σας ενημερώνουμε ότι, αναφορικά με λεπτομέρειες επιχειρησιακών θεμάτων, δεν τυγχάνουν περαιτέρω σχολιασμοί από την Υπηρεσία μας».
Οι αντιφάσεις ανάμεσα στις καταθέσεις σε Λιμενικό και Ανακρίτρια
Από την έρευνά μας προκύπτουν πρόσθετα ερωτηματικά για το εάν έχει ασκηθεί πιέσεις στους διασωθέντες που κλήθηκαν να καταθέσουν λίγες ώρες μετά την άφιξή τους στην Καλαμάτα.
Οι δημοσιογράφοι των Reporters United, Lighthouse Reports, Der Spiegel, SIRAJ, El Pais, Monitor και The Times ανέλυσαν τις καταθέσεις των εννέα μαρτύρων που δόθηκαν σε δύο στάδια: το διήμερο αμέσως μετά το ναυάγιο ενώπιων των λιμενικών αρχών και μερικές ημέρες αργότερα ενώπιον της Αναπληρώτριας Ανακρίτριας του Α’ Ανακριτικού Τμήματος Καλαμάτας. Όπως έχει επισημάνει και η Εφημερίδα των Συντακτών σε ρεπορτάζ του Δημήτρη Αγγελίδη, υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις ανάμεσα στις πρώτες και τις δεύτερες καταθέσεις των επιζώντων, κυρίως σε σχέση με τις ευθύνες που αποδίδονται στο Λιμενικό και τη ρυμούλκηση του δουλεμπορικού πλοίου με σχοινί.
Ενδεικτική είναι η περίπτωση του Σύρου διασωθέντα Λ.Μ. ο οποίος στην αρχική του κατάθεση δήλωσε:
«Κάποια στιγμή, το βράδυ, ήρθε ένα πλοίο του λιμενικού για βοήθεια και ξαφνικά το πλοίο τούμπαρε και βρεθήκαμε στο νερό. Τότε αυτοί μας έσωσαν με φουσκωτή βάρκα. Ήρθαν άλλα 2-3 πλοία αργότερα μέσα στη νύχτα και βοήθησαν. Τα ξημερώματα μεταφερθήκαμε σε ένα από αυτά και μας έφερε στο λιμάνι που βρισκόμαστε τώρα. Επίσης μας έδωσαν και νερό».
Και πρόσθεσε ακόμη: «Ερώτηση: Φορούσατε σωσίβια; Απάντηση: Όχι, δεν υπήρχαν σωσίβια στο πλοίο. Μάλιστα, όταν ανεβήκαμε θα έπρεπε να πληρώσουμε 30$ για σωσίβιο αλλά μας είπαν ότι το πλοίο ήταν ασφαλές και δεν χρειαζόταν. Ερώτηση: Θεωρείτε ότι ήταν επικίνδυνη η παραμονή σας στο πλοίο; Απάντηση: Ναι, ήμασταν πολλά άτομα για ένα τέτοιο πλοίο, το πλοίο ήταν παλιό, δεν υπήρχαν σωσίβια και χαλούσε συνέχεια η μηχανή. Για αυτό και τελικά τούμπαρε και βυθίστηκε. Και χάθηκαν τόσοι πολλοί άνθρωποι. Ερώτηση: Ποιες ήταν οι καιρικές συνθήκες».
Στη δεύτερη κατάθεσή του ενώπιον των δικαστικών αρχών, όμως, δήλωσε:
«Όταν πλησίασε το ελληνικό πλοίο ο καπετάνιος ο δικός μας, είπε ότι θα μας πήγαινε στην Ιταλία. Το ελληνικό πλοίο έδεσε σχοινί στο μπροστινό μέρος του πλοίου μας και ξεκίνησε να μας τραβάει αργά, όμως το σχοινί κόπηκε. Μετά έδεσαν άλλο σχοινί, το έδεσαν δύο φορές αυτό. Είδα με τα μάτια μου ότι έριξαν τα σχοινιά, όμως καθόμουν σε απόσταση και έβλεπα θολά, δεν είδα καθαρά. Αυτοί που ήταν μπροστά είδαν πιο καθαρά. Την δεύτερη φορά που το έδεσαν στην αρχή αισθανθήκαμε ότι μας τραβάνε, μετά το πλοίο μας πήρε κλίση. Το ελληνικό πλοίο ανέπτυξε ταχύτητα και εμείς φωνάζαμε στα αγγλικά ‘STOP’, όλοι φωνάζαμε, αλλά αυτοί δεν μας καταλάβαιναν. Όταν αρχικά έριξαν το σχοινί εμείς ήμασταν ήρεμοι γιατί νομίζαμε ότι θα μας πάνε στην Ιταλία. Η θάλασσα είχε λίγο κύμα. Η πρώτη κλίση ήταν αριστερά και μετά δεξιά και μετά γύρισε ανάποδα το πλοίο μας. Την πρώτη φορά κατέβηκα στο νερό και μετά ανέβηκα στο ανάποδο του καραβιού. Καθένας προσπαθούσε να πνίξει τον άλλον για να ανέβει αυτός. Μετά το πλοίο άρχισε να βυθίζεται και αποφάσισα να κολυμπήσω μέχρι το ελληνικό το οποίο μου φαινόταν μακριά, είχαν φώτα».
Η διαφορά μεταξύ των καταθέσεων είναι ενδεικτική και επαναλαμβάνεται σχεδόν σε όλους τους μάρτυρες. Φυσικά η λειψή περιγραφή μπορεί να αποδίδεται και στο αρχικό τραύμα που είχαν υποστεί οι διασωθέντες, ωστόσο παραμένει το γεγονός ότι έξι από τους εννέα μάρτυρες – όπως προκύπτει από την ανάλυση των καταθέσεων – ανέφεραν στις ανακριτικές αρχές πως το αλιευτικό σκάφος ρυμουλκήθηκε από το σκάφος του Λιμενικού Σώματος πριν τη βύθισή του, κάτι που κανείς δεν ανέφερε στο Λιμενικό.
Ταυτόσημες καταθέσεις με αυτολεξεί παραγράφους
Αναλύοντας τις καταθέσεις στο Λιμενικό προκύπτει επίσης ότι τα κείμενα εμφανίζουν σε αρκετές περιπτώσεις όμοια φρασεολογία και κοινές απαντήσεις. Σε τρεις από τις εννέα καταθέσεις επαναλαμβάνεται σχεδόν αυτολεξεί η παράγραφος:
«Κάποια στιγμή, το βράδυ, ήρθε ένα πλοίο του λιμενικού για βοήθεια και ξαφνικά το πλοίο τούμπαρε και βρεθήκαμε στο νερό. Τότε αυτοί μας έσωσαν με φουσκωτή βάρκα. Ήρθαν άλλα 2-3 πλοία αργότερα μέσα στη νύχτα και βοήθησαν. Τα ξημερώματα μεταφερθήκαμε σε ένα από αυτά και μας έφερε στο λιμάνι που βρισκόμαστε τώρα. Επίσης μας έδωσαν και νερό».
Όπως φαίνεται παρακάτω, οι ομοιότητες δεν μπορούν να είναι συμπτωματικές, αφού σε τέσσερις από τους εννέα επιζώντες -οι οποίοι τέσσερις κατέθεσαν παρουσία τριών διαφορετικών διερμηνέων- χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν πανομοιότυπες φράσεις για να περιγράψουν τα αίτια του ναυαγίου:
Α.
Ερώτηση: Φορούσατε σωσίβια;
Απάντηση: Όχι, δεν υπήρχαν σωσίβια στο πλοίο. Μάλιστα, όταν ανεβήκαμε θα έπρεπε να πληρώσουμε 30$ για σωσίβιο αλλά μας είπαν ότι το πλοίο ήταν ασφαλές και δεν χρειαζόταν.
Ερώτηση: Θεωρείτε ότι ήταν επικίνδυνη η παραμονή σας στο πλοίο;
Απάντηση: Ναι, ήμασταν πολλά άτομα για ένα τέτοιο πλοίο, το πλοίο ήταν παλιό, δεν υπήρχαν σωσίβια και χαλούσε συνέχεια η μηχανή. Για αυτό και τελικά τούμπαρε και βυθίστηκε. Και χάθηκαν τόσοι πολλοί άνθρωποι.
Β.
Ερώτηση: Φορούσατε σωσίβια;
Απάντηση: Όχι, δεν υπήρχαν σωσίβια στο πλοίο, κανένας μας δεν φορούσε σωσίβιο.
Ερώτηση: Θεωρείτε ότι ήταν επικίνδυνη η παραμονή σας στο πλοίο;
Απάντηση: Πολύ επικίνδυνη. Ήμασταν πολλά άτομα για ένα τέτοιο πλοίο, το πλοίο ήταν παλιό, δεν υπήρχαν σωσίβια και χαλούσε συνέχεια η μηχανή. Για αυτό και τελικά βυθίστηκε. Φοβόμουν πολύ.
Γ.
Ερώτηση: Φορούσατε σωσίβια;
Απάντηση: Όχι δεν υπήρχαν σωσίβια στο πλοίο, κανένας μας δεν φορούσε σωσίβιο.
Ερώτηση: Θεωρείτε ότι ήταν επικίνδυνη η παραμονή σας στο πλοίο;
Απάντηση: Πολύ επικίνδυνη. Ήμασταν πολλά άτομα για ένα τέτοιο πλοίο, το πλοίο ήταν παλιό, δεν υπήρχαν σωσίβια και χαλούσε συνέχεια η μηχανή. Για αυτό και τελικά βυθίστηκε. Φοβόμουν πολύ.
Δ.
Ερώτηση: Φορούσατε σωσίβια;
Απάντηση: Όχι, δεν υπήρχαν σωσίβια στο πλοίο, κανένας μας δεν φορούσε σωσίβιο.
Ερώτηση: Θεωρείτε ότι ήταν επικίνδυνη η παραμονή σας στο πλοίο;
Απάντηση: Ναι, ήμασταν πολλά άτομα για ένα τέτοιο πλοίο, το πλοίο ήταν παλιό και σκουριασμένο, δεν υπήρχαν σωσίβια και χαλούσε συνέχεια η μηχανή. Για αυτό και τελικά τούμπαρε και βυθίστηκε. Και χάθηκαν τόσοι πολλοί άνθρωποι.
Ταυτόσημες είναι και δύο άλλες καταθέσεις που δόθηκαν στις λιμενικές αρχές και περιγράφουν όσα συνέβησαν πριν και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.
Ε. – Όλο το διάστημα πριν μπω στο πλοίο με μετέφεραν σε πέντε διαφορετικά σπίτια – κρησφύγετα. Την 09/06/2023 ήρθε φορτηγό και μας πήρε όλους όσους βρισκόμασταν στο σπίτι, περίπου 300 άτομα και μας μετέφερε σε ένα λιμάνι. Εκεί βρισκόταν το πλοίο με το οποίο ταξιδέψαμε. Περίπου στις 02:30, σε ένα μικρό σκάφος μπήκαμε 40 άτομα και μετά από πέντε λεπτά είχαμε φτάσει στο μεγάλο πλοίο. Ήμουν στο δεύτερο δρομολόγιο που έκανε το μικρό σκάφος. Στις 05:00 περίπου ξεκινήσαμε. Το πλοίο ήταν ένα ψαράδικο, σκουριασμένο, μπλε χρώματος, μήκους περίπου 20-25 μέτρα. Αρχικά με είχαν βάλει να καθίσω στο εσωτερικό του πλοίου αλλά επειδή ζαλιζόμουν πλήρωσα 50€ σε ένα άτομο του κυκλώματος, τον οποίο μετά δεν ξαναείδα και με μετέφερε στο κατάστρωμα. Ταξιδεύαμε για 4 ημέρες, μας έδιναν ελάχιστο φαγητό και νερό βρώμικο. Υπολογίζω ότι με το πλοίο ταξιδεύαμε περίπου 700 ατόμα. Κάποια στιγμή είχα ακούσει τον καπετάνιο να λέει ότι ήμασταν 747 άτομα εκ των οποίων οι 500 υπήκοοι Πακιστάν. Ο καπετάνιος είχε δορυφορικό τηλέφωνο. Όταν αυτός ξεκουραζόταν το τιμόνι έπαιρνε ένας άλλος που θεωρώ ότι ήταν το δεξί του χέρι. Περίπου 15 άτομα ήταν στο κύκλωμα και μας έλεγχαν, μας έδιναν φαγητό και νερό και έπαιρναν τις αποφάσεις.
Ζ. – Όλο το διάστημα πριν μπω στο πλοίο με μετέφερε σε 5 διαφορετικά σπίτια – κρησφύγετα. Την 08/06/2023 ήρθε φαγητό και μας πήρε όλους όσους βρισκόμασταν στο σπίτι, περίπου 100 άτομα και μας μετέφερε σε μια παραθαλάσσια περιοχή πολύ κοντά στο Τομπρούκ. Εκεί βρισκόταν το πλοίο με το οποίο ταξιδέψαμε. Περίπου στις 01:30 της 09/06/2023, σε ένα μικρό σκάφος μπήκαμε 30 άτομα και μετά από πέντε λεπτά είχαμε φτάσει στο μεγάλο πλοίο. Ήταν δύο μικρά σκάφη που έκαναν αυτή τη δουλειά. Ήμουν στο δεύτερο δρομολόγιο που έκανε το μικρό σκάφος. Στις 05:00 περίπου ξεκινήσαμε. Το πλοίο ήταν ένα ψαράδικο, πολύ παλιό, μπλε χρώματος, μήκος περίπου 15-20 μέτρα. Με έβαλαν να καθίσω στο κατάστρωμα του πλοίου. Ταξιδεύαμε για πέντε ημέρες, τις πρώτες 2 μας έδιναν μόνο νερό και φαγητό έδιναν μόνο στους Αιγύπτιους. Τις υπόλοιπες τίποτα. Ευτυχώς είχα μαζί μου αποξηραμένα φρούτα. Υπολογίζω ότι με το πλοίο ταξιδεύαμε περίπου 750 άτομα. Ο καπετάνιος είχε δορυφορικό τηλέφωνο και είχε λίστα τηλεφώνων από Ιταλία, Ελλάδα, Μάλτα, Λιβύη και Αίγυπτο. Όταν ήθελαν να μιλήσουν έφερναν μία γυναίκα να μιλήσει αντί για αυτόν. Ο καπετάνιος ήταν Αιγύπτιος και δεν βρίσκεται ανάμεσα στους διασωθέντες, νομίζω ότι πέθανε στο ναυάγιο. Περίπου 10 άτομα ήταν στο κύκλωμα και μας έλεγχαν, μας έδιναν φαγητό και νερό και έπαιρναν τις αποφάσεις.
Ένα νέο Φαρμακονήσι;
Οι συνεχείς αποκαλύψεις για τη στάση του Λιμενικού Σώματος πριν και μετά τη βύθιση του πλοίου με τους εκατοντάδες μετανάστες φέρνουν στο νου την υπόθεση του ναυαγίου με τους 11 νεκρούς αιτούντες άσυλο στο Φαρμακονήσι το 2014, που συνέβη ενώ το Λιμενικό ρυμουλκούσε τη βάρκα τους προς την Τουρκία, σε μια παράνομη επιχείρηση επαναπροώθησης.
«Η συμφωνία μας με το ελληνικό λιμενικό ήταν να ακολουθήσουμε το πλοίο τους στα ιταλικά ύδατα όπου υπήρχε ένα πλοίο διάσωσης που θα μπορούσε να μας μεταφέρει στην Ιταλία. Όταν το πλοίο μας σταμάτησε να λειτουργεί, ήρθαν και μας ρυμούλκησαν. Εκείνη τη στιγμή ήμασταν μόνο εμείς και αυτοί» Μαρτυρία επιζώντα του ναυαγίου
Ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, διευθυντής του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, θυμίζει ότι μόλις τον περασμένο Ιούλιο υπήρξε μία ιστορική καταδίκη της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου(ΕΔΔΑ) για το Φαρμακονήσι, η οποία δικαίωσε τους 16 επιζώντες και καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή. Μεταξύ άλλων το ΕΔΔΑ καταδίκασε την Ελλάδα και για την απουσία εξηγήσεων εκ μέρους της, την άρνηση του εισαγγελέα να διερευνήσει την καταγγελία για επαναπροώθηση, τη χρησιμοποίηση διερμηνέα που δεν μιλούσε τη γλώσσα των επιζώντων και την αλλοίωση του περιεχομένου των καταθέσεων.
Πρόσφατο δημοσίευμα των New York Times αναφέρεται σε εμπιστευτική έκθεση του αξιωματούχου Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Frontex Τζόνας Γκρίμχεντεν, που επαναφέρει το αίτημα αναστολής των δραστηριοτήτων της ευρωπαϊκής συνοριοφυλακής στην Ελλάδα εξαιτίας των συνεχόμενων παραβιάσεων θεμελιωδών δικαιωμάτων σε περιστατικά επαναπροωθήσεων.
Μέχρι αυτή τη στιγμή και παρά τις διεθνείς εκκλήσεις για διερεύνηση των αιτίων του ναυαγίου έξω από την Πύλο, πέρα από την ποινική έρευνα που αφορά στους διακινητές, δεν έχει γίνει γνωστή καμία δικαστική έρευνα για τις συνθήκες βύθισης του αλιευτικού σκάφους και για τις ενδεχόμενες ευθύνες των λιμενικών αρχών στην πρόκληση ενός από τα πιο πολύνεκρα ναυάγια της Μεσογείου.