*Αναδημοσίευση από Εφημερίδα των Συντακτών
Κάναμε μια μεγάλη έρευνα για το ναυάγιο του Adrianna τον περασμένο Ιούνιο. 600 και πλέον μετανάστες πνίγηκαν. Και αυτό που εξετάσαμε, επειδή προφανώς δεν έχουμε το δικαίωμα να εξετάζουμε τι κάνουν τα κράτη-μέλη, εξετάσαμε τι έκανε η Frontex. Τι υποτίθεται ότι έπρεπε να κάνει; Τι έκανε και τι θα μπορούσε να κάνει στο μέλλον; Και διαπιστώσαμε ότι υπάρχει ένα κενό σε σχέση με την προληπτική έρευνα και διάσωση.
Εχει καταγγείλει την πρόεδρο της Κομισιόν για τις μυστικές διαπραγματεύσεις της για τα εμβόλια τον καιρό της πανδημίας, έχει ζητήσει διαβεβαιώσεις από την Επιτροπή για σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων στις συμφωνίες που υπογράφει για τη μετανάστευση, πχ. με την Τυνησία, έχει επικρίνει σφοδρά πρώην επιτρόπους που βρήκαν αμέσως δουλειά στον τομέα που υπηρετούσαν υποτίθεται για το δημόσιο συμφέρον (revolving doors).
Και φυσικά, έχει διαπιστώσει κενά στον τρόπο λειτουργίας της Frontex, με αφορμή το ναυάγιο της Πύλου. Εντεκα χρόνια στην ίδια θέση συμπληρώνει η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια Εμιλι Ο’ Ράιλι και δεν έχει ποτέ μασήσει τα λόγια της. Και είναι αυτός ο λόγος που ο θεσμός έχει ενδυναμωθεί και θεωρείται πλέον κραταιός στις Βρυξέλλες. Η Ιρλανδή πρώην δημοσιογράφος και πρώτη γυναίκα Συνήγορος του Πολίτη στη χώρα της για δέκα χρόνια πριν εκλεγεί στην ευρωπαϊκή θέση είναι τώρα έτοιμη να αποχωρήσει. Μιλώντας σε περιορισμένο αριθμό ανταποκριτών στις Βρυξέλλες, μεταξύ των οποίων και η «Εφ.Συν.», τοποθετήθηκε με παρρησία για τα τεκταινόμενα στην Ε.Ε. Μια παρακαταθήκη για όποιον/α τη διαδεχθεί. Ο νέος Ευρωπαίος Συνήγορος θα εκλεγεί τον Δεκέμβριο, αφού εκλεγεί πρώτα από την Ολομέλεια. Με τη νέα σύσταση του Ευρωκοινοβουλίου -και τις τρεις ακροδεξιές ομάδες- η εκλογή ενός Διαμεσολαβητή που δεν θα διστάζει να θίγει ευθαρσώς τα κακώς κείμενα των ευρωπαϊκών θεσμών είναι ζητούμενο.
● Ποιο είναι το κυρίαρχο αίτημα που φτάνει στα χέρια σας ως Ευρωπαίας Διαμεσολαβήτριας;
Η πρόσβαση σε έγγραφα! Ευρωπαίοι πολίτες έρχονται σε εμάς μόνο όταν έχουν προσπαθήσει να έχουν πρόσβαση μέσω κάποιου θεσμικού οργάνου, όπως η Κομισιόν ή το Κοινοβούλιο. Εφόσον το αίτημά τους έχει απορριφθεί, κάνουν επανεξέταση. Κι αν και αυτή απορριφθεί, τελικά έρχονται σε εμάς. Συντάξαμε μια μεγάλη έκθεση σχετικά με την τακτική παραβίαση των χρονοδιαγραμμάτων από την Επιτροπή σε σχέση με τις αιτήσεις επανεξέτασης. Διαπιστώσαμε ότι σε πάνω από το 80% των περιπτώσεων τα είχαν παραβιάσει! Επίσης, κάναμε μια έρευνα για την πρόσβαση σε νομοθετικά έγγραφα, τα οποία προφανώς τα χρησιμοποιούν τα θεσμικά όργανα για τη διαδικασία θέσπισης κανονισμών.
Πρέπει να έχει κανείς έναν πολύ πολύ σοβαρό λόγο για να μη δημοσιεύσει έγγραφο που αφορά τη νομοθετική διαδικασία. Το σκεπτικό πίσω από αυτό είναι ότι οι πολίτες έχουν δικαίωμα να βλέπουν τι συμβαίνει και να βλέπουν τη διαδικασία. Και αν συζητούνται κανονισμοί, πρέπει να γνωρίζουν ποια είναι η σκέψη, ώστε αν επιλέξουν να παρέμβουν σε σχέση με αυτό ή να προσπαθήσουν να το επηρεάσουν, να μπορούν να το κάνουν.
Αλλά αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι υπάρχει απροθυμία να γίνουν δεκτές ορισμένες από τις συστάσεις μας, όμως σε περιπτώσεις διαπιστώνουμε ότι τα θεσμικά όργανα δεν ακολουθούν το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Αυτή τη στιγμή έχουμε μερικές περιπτώσεις όπου είναι ανεξήγητο για εμάς γιατί τα έγγραφα δεν έχουν δοθεί στη δημοσιότητα. Και, ξέρετε, αυτό είναι τόσο απογοητευτικό όσο και ανησυχητικό, διότι η Επιτροπή είναι ο θεματοφύλακας των συνθηκών και του κράτους Δικαίου. Και αν κάποια από αυτά τα πράγματα συνέβαιναν σε άλλες χώρες, θα κουνούσαν το δάχτυλό τους σε συγκεκριμένες κυβερνήσεις ή σε ηγέτες που θα το έκαναν αυτό.
● Εχετε κάνει όμως και μια μεγάλη έρευνα για το ναυάγιο ανοιχτά της Πύλου. Εχει αλλάξει τίποτα από τότε;
Πράγματι κάναμε μια μεγάλη έρευνα για το ναυάγιο του Adrianna τον περασμένο Ιούνιο. 600 και πλέον μετανάστες πνίγηκαν. Και αυτό που εξετάσαμε, επειδή προφανώς δεν έχουμε το δικαίωμα να εξετάζουμε τι κάνουν τα κράτη-μέλη, εξετάσαμε τι έκανε η Frontex. Τι υποτίθεται ότι έπρεπε να κάνει; Τι έκανε και τι θα μπορούσε να κάνει στο μέλλον; Και διαπιστώσαμε ότι υπάρχει ένα κενό σε σχέση με την προληπτική έρευνα και διάσωση.
Με άλλα λόγια, από τη στιγμή που κάποια αρχή, στην προκειμένη περίπτωση, οι ελληνικές αρχές αναλαμβάνουν την αποστολή, ας πούμε, τότε όλοι οι άλλοι πρέπει να ακολουθούν τις οδηγίες τους. Και έτσι η Frontex δεν ήταν νομικά σε θέση να επιστρέψει ή να παρακολουθήσει ενώ οι Ελληνες ήταν επικεφαλής. Μπορούν να προσπαθήσουν να επικοινωνήσουν με τις ελληνικές αρχές και τέσσερις φορές οι ελληνικές αρχές δεν ανταποκρίθηκαν. Νομικά, η Frontex ενήργησε στο πλαίσιο του νόμου. Υπάρχει ένα θέμα γύρω από την έκδοση σήματος κινδύνου (mayday). Είχαν την αυτονομία να εκδώσουν σήμα mayday. Επέλεξαν να μην το κάνουν με το σκεπτικό ότι οι άνθρωποι στο πλοίο δεν διέτρεχαν άμεσο κίνδυνο. Τεχνικά, αυτό είναι σωστό, αφού το πλοίο εξακολουθούσε να επιπλέει για αρκετές ώρες πριν ανατραπεί.
Ομως την ίδια στιγμή, ήξεραν ότι το πλοίο ήταν υπερπλήρες. Υπάρχει ένα 10λεπτο βίντεο και ήξεραν ότι οι άνθρωποι δεν είχαν σωσίβια, ότι υπήρχαν παιδιά και επίσης ότι άνθρωποι είχαν πεθάνει. Τα γνώριζαν όλα αυτά. Τους ζητήσαμε λοιπόν να εξετάσουν τα πρωτόκολλά τους. Δεν είμαι σίγουρη ότι κάτι έχει αλλάξει. Αλλά το πιο κρίσιμο πράγμα, υποθέτω, ήταν ότι κάναμε μια άσκηση χαρτογράφησης. Δηλαδή, έχουμε μια τέτοια κατάσταση όπως αυτό το υπερπλήρες πλοίο, ποιος είναι υπεύθυνος; Πώς μπορούν να διασωθούν αν αυτό είναι απαραίτητο και όλα αυτά; Και βασικά είπαμε ότι υπήρχε κενό. Ουσιαστικά είπαμε στους θεσμούς, αν θέλετε να το διορθώσετε, είναι στο χέρι σας.
● Εχετε λάβει απαντήσεις;
Περιμένουμε απαντήσεις, από το συμβούλιο συγκεκριμένα. Η Επιτροπή έχει απαντήσει, αλλά δεν νομίζω ότι είμαστε σε θέση να τη δημοσιεύσουμε ακόμη. Αυτή ακριβώς είναι η σύγκρουση μεταξύ των ευρωπαϊκών αξιών και της προσήλωσης στα θεμελιώδη δικαιώματα από τη μία και της πολιτικής από την άλλη. Επειδή ξέρουμε πώς εξελίσσεται η μετανάστευση και σε τόσο πολλές χώρες – το βλέπουμε στη Γερμανία, το έχουμε δει στη χώρα μου την Ιρλανδία, όπου τώρα και εκεί ομάδες της Δεξιάς διαμαρτύρονταν κατά των μεταναστών. Οι περισσότερες χώρες δεν είναι απρόσβλητες από αυτό. Και, ξέρετε, είναι θεσμοί και κυβερνήσεις που πρέπει να το αντιμετωπίσουν.
● Είστε έντεκα χρόνια σε αυτή τη θέση. Εχουν αλλάξει τα αιτήματα των πολιτών σε αυτά τα χρόνια; Για παράδειγμα, στην Ελλάδα είχαμε αρχικά την οικονομική κρίση, μετά είδαμε την έκθεση του Ευρωκοινοβουλίου για το κράτος Δικαίου στην Ελλάδα, το σκάνδαλο των υποκλοπών, το δυστύχημα στα Τέμπη. Εχετε τέτοια αιτήματα;
Οι καταγγελίες που έρχονται εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το τι συμβαίνει. Θυμάμαι, όταν ήρθα εδώ για πρώτη φορά, η οικονομική κρίση παρατεινόταν. Θέλω να πω, λαμβάναμε πολλά παράπονα από ανθρώπους από την Ελλάδα, την Κύπρο, τη Μάλτα ή ακόμη και την Ιρλανδία, οι οποίοι επηρεάστηκαν σημαντικά από το καθεστώς που εφαρμόστηκε από ό,τι συνέβη. Μετά ήρθε η τρόικα και έγιναν τεράστιες περικοπές στις δημόσιες υπηρεσίες και όλα αυτά.
Στη συνέχεια, η πανδημία Covid, οι περιορισμοί που τέθηκαν στους ανθρώπους για την πρόσβαση στο εμβόλιο. Μετά, ύστερα από την έναρξη του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας, λαμβάναμε καταγγελίες σε σχέση με τις κυρώσεις, σε σχέση με τις αμυντικές προμήθειες, σε σχέση με όλα τα είδη των πραγμάτων. Για την Ελλάδα, πολλά παράπονα αφορούν τη μετανάστευση, την κατάσταση στα κέντρα κράτησης, τις συνθήκες ασύλου και τα συστήματα επιτήρησης και ασφάλειας και τον εξοπλισμό σε κέντρα μεταναστών. Οπότε, ναι, τα πράγματα αλλάζουν ανάλογα με το πνεύμα της εποχής, αλλά και επειδή άλλαξε ο τρόπος με τον οποίο προσπαθήσαμε να δώσουμε μεγαλύτερη προσοχή στον θεσμό και σε αυτό που κάνουμε.
● Ποια είναι η συνολική σας άποψη σχετικά με το πώς η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν αντιμετωπίζει τα θέματα διαφάνειας, λογοδοσίας αλλά και πώς ασκεί την εξουσία. Κι επειδή μόλις εξελέγη για δεύτερη θητεία, ποιος είναι ο απολογισμός σας;
Εχω μιλήσει για την αίσθηση που έχω ότι υπάρχει πολύ περισσότερος έλεγχος στην κορυφή. Δεν νομίζω ότι είναι οι υπηρεσίες που λαμβάνουν αποφάσεις, σίγουρα όχι τις ευαίσθητες. Νομίζω ότι αυτές λαμβάνονται από τα διάφορα γραφεία (σ.σ. επιτρόπων), συμπεριλαμβανομένου και εκείνου της ίδιας της προέδρου. Με τον Γιούνκερ, είχαμε μια πολιτική Κομισιόν, παρ’ όλο που συνολικά η Επιτροπή δεν είναι πολιτική αυτή καθαυτή. Και στη συνέχεια, με την πρώτη θητεία της Φον ντερ Λάιεν είχαμε τη γεωπολιτική επιτροπή. Τώρα δεν ξέρω αν έχει όνομα, αλλά θα μπορούσε να ονομαστεί επιτροπή Αμυνας. Ενα από τα πράγματα που μας απασχολούν είναι το κατά πόσον οι μηχανισμοί λογοδοσίας θα μπορέσουν να συμβαδίσουν με τον τρόπο με τον οποίο η ισχύς και η εμβέλεια της Επιτροπής ειδικότερα εξελίσσεται.
Οι διεθνείς σχέσεις έχουν γίνει πολύ μεγαλύτερη υπόθεση, είτε με την Ουκρανία είτε με τη Γάζα και ούτω καθεξής. Επίσης, η άμυνα έχει γίνει πολύ μεγαλύτερη υπόθεση για τους ίδιους λόγους. Ενώ λοιπόν η Επιτροπή της Ε.Ε. πρέπει να επεκτείνει την εμβέλειά της και να ασχοληθεί με θέματα που ούτε καν ονειρευόταν ότι θα μπορούσε να ασχοληθεί πριν από 10 ή 20 χρόνια, θα πρέπει να μπορέσει να συμβαδίσει με το κομμάτι της λογοδοσίας Γιατί όταν η Επιτροπή λέει σε σχέση με κάποιους από αυτούς τους τομείς ότι το κοινό δεν μπορεί να έχει πρόσβαση στα έγγραφα, αυτό είναι το ανησυχητικό.
Ακόμα και στην υπόθεση με την ανταλλαγή SMS (σ.σ. μεταξύ της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και του διευθύνοντος συμβούλου της Pfizer Αλμπερτ Μπουρλά), μπορεί να βρει μια λύση τελικά όταν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ασχοληθεί με αυτήν, μετά τη δράση που ανέλαβαν οι New York Times. Αλλά είναι η συγκεκριμένη εφημερίδα, που έχει τα μέσα. Τι γίνεται με τα πιο μικρά ΜΜΕ, με τους απλούς, μεμονωμένους πολίτες;
● Τελικά, φεύγετε πιο αισιόδοξη ή πιο απαισιόδοξη από όταν αναλάβατε τη θέση της Ευρωπαίας Διαμεσολαβήτριας;
Εχω πέντε παιδιά και τώρα ένα εγγόνι. Οπότε είναι καθήκον μου να είμαι αισιόδοξη. Βλέπω τι γίνεται στον κόσμο, στον Λίβανο τώρα, στη Γάζα, τι θα γίνει στις αμερικανικές εκλογές. Ομως έχω εκτιμήσει πολύ τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και το έργο που επιτελούν. Κάνουν απίστευτη δουλειά, πολλά από τα οποία δεν γίνονται αντιληπτά. Κι επίσης, ξέρετε, η ένταξη της Ιρλανδίας στην Ε.Ε. επέτρεψε τον δημόσιο βίο μου, που σίγουρα δεν ήταν η δική μου εθνική κυβέρνηση που επρόκειτο να το κάνει αυτό. Οχι, είπαν ότι με ήθελαν στην κουζίνα και χωρίς κανένα απολύτως δικαίωμα. Και ήταν η Ε.Ε. και η Κομισιόν, οι απρόσωποι γραφειοκράτες που ανάγκασαν την κυβέρνηση να λάβει τα μέτρα ισότητας που επέτρεψαν στις γυναίκες της γενιάς μου να έχουν τη ζωή που κάποιες από εμάς είχαν και έχουν τη δυνατότητα και την τύχη να έχουν. Την ίδια στιγμή όμως, πιστεύω πως πρέπει πάντα να έχουμε στον νου μας ότι η Ε.Ε. πρέπει να είναι υπέρμαχος αξιών. Δεν πρέπει ποτέ να το ξεχνάμε αυτό.