Έχουν γραφτεί πολλά για την άρνηση διάσωσης, τις αμέλειες και τις ενέργειες του Ελληνικού Λιμενικού Σώματος που έθεσαν σε κίνδυνο ζωές και που συνιστούν το κρατικό έγκλημα της Πύλου. Περισσότεροι από 600 άνθρωποι πνίγηκαν λόγω των άμεσων ενεργειών και παραλείψεων των υπεύθυνων φορέων ης Ελλάδας. Το ναυάγιο της Πύλου είναι ένα από τα πιο πολύνεκρα στη σύγχρονη ιστορία της Μεσογείου και το πιο θανατηφόρο περιστατικό που προκλήθηκε άμεσα από τις ενέργειες κρατικού φορέα στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε καιρό “ειρήνης”. Πέρα από τις αρμόδιες ελληνικές κρατικές υπηρεσίες που οφείλουν να λογοδοτήσουν, οι ευρωπαϊκές αρχές και ειδικότερα ο Frontex πρέπει επίσης να εξίσου να αναλάβουν την ευθύνη για τις πράξεις και τις παραλείψεις τους.
Μετά το ναυάγιο, ο Frontex προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από τις ενέργειες του Λιμενικού Σώματος (ΛΣ), (α) υποστηρίζοντας την αποκλειστική ευθύνη των ελληνικών αρχών για τη διεξαγωγή οποιασδήποτε επιχείρησης Έρευνας και Διάσωσης στην ελληνική ζώνη, και (β) δικαιολογώντας τις δικές του ενέργειες κατά τη διάρκεια του περιστατικού. Ο Frontex, μαζί με τα Ενιαία Κέντρα Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης του Πειραιά, της Μάλτας και της Ναυτικής Δύναμης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Μεσόγειο, ενημερώθηκε αρχικά για την ύπαρξη ενός σκάφους σε κίνδυνο στις 13 Ιουνίου στις 08:01 π.μ. (UTC) από το ιταλικό Κέντρο Συντονισμού Θαλάσσιας Διάσωσης. Ο Frontex παρείχε το αεροσκάφος επιτήρησής του, Eagle 1, το οποίο χρησιμοποιούταν στο πλαίσιο της Κοινής Επιχείρησης Themis στην περιοχή, για να εντοπίσει το αλιευτικό Al Mutawakkil (συχνά αναφερόμενο λανθασμένα ως Adriana από τον διεθνή τύπο) στις 09:47 π.μ. (UTC).
Το βίντεο του Al Mutawakkil που καταγράφηκε από τον ίδιο τον Frontex ήταν ξεκάθαρο: το σκάφος ήταν ακατάλληλο για πλεύση, υπερφορτωμένο, δεν έφερε σημαία κανενός κράτους και δεν υπήρχε σωστικός εξοπλισμός. Αυτά, μαζί με τις πληροφορίες που είχαν φτάσει στα κεντρικά του Frontex στη Βαρσοβία για την ύπαρξη νεκρών (πριν από το ναυάγιο) και τις εκκλήσεις των επιβατών προς οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για διάσωση, θα έπρεπε να επαρκούν για την αναγνώριση και αναφορά μιας αδιαμφισβήτητης κατάστασης κινδύνου. Ωστόσο, η επιχειρησιακή ιεραρχία του Frontex αποφάσισε να μην χειριστεί την υπόθεση ως περιστατικό έκτακτης ανάγκης και απλώς παρείχε στις ελληνικές αρχές το βίντεο του Al Mutawakkil, παραλείποντας να ανταποκριθεί στην υποχρέωση του να εκδώσει σήμα κινδύνου. Αυτή η σειρά αποφάσεων, η οποία, σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγε ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής μετά το ναυάγιο, φαίνεται να είναι σύμφωνη με τις επιχειρησιακές κατευθυντήριες γραμμές της Frontex[1], εγείρει ερωτήματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα των εν λόγω πρακτικών και τη συμβατότητά τους με τις υποχρεώσεις διάσωσης βάσει του διεθνούς δικαίου. Καταδεικνύει επίσης μια σαφή πολιτική στάση για την μεταχείριση των επιβαινόντων μεταναστών σαν να είναι η ζωή τους δευτερεύουσας σημασίας. Είναι ολοφάνερο ότι αν το πλοίο που βρισκόταν σε κίνδυνο ήταν κρουαζιερόπλοιο ή πολυτελές γιοτ, θα είχε δρομολογηθεί εγκαίρως και με ασφάλεια μια επιχείρηση διάσωσης. Τέτοιες απανθρωποποιητικές διακρίσεις έχουν μακρόχρονη ιστορία και έχουν οδηγήσει σε αναρίθμητες τραγωδίες πριν και μετά το ναυάγιο της Πύλου.
Ο Frontex ισχυρίζεται ότι επιχείρησε δύο φορές να βοηθήσει τις ελληνικές αρχές, ανακατευθύνοντας τα εναέρια μέσα του στην τοποθεσία, αλλά δεν έλαβε απάντηση. Ενδιάμεσα είχε επανειλημμένα ενημερωθεί από οργανώσεις για την τραγική κατάσταση στο πλοίο. Παρόλα αυτά, η προσφορά βοήθειας του Frontex ήρθε 6,5 ώρες μετά την αρχική επαφή με το σκάφος και παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις που είχαν λάβει, εν τέλει απορρίφθηκε από το ΛΣ. Ωστόσο, η καθυστέρηση ανταπόκρισης των ελληνικών αρχών θα έπρεπε να ήταν επαρκής λόγος από μόνος του για τον Frontex να επέμβει. Η απόφαση των ελληνικών αρχών να μην ανταποκριθούν στη βοήθεια που προσέφερε ο Frontex, δεν απαλλάσει τον οργανισμό από τις δικές του τυπικές υποχρεώσεις να επανεκτιμήσει την κατάσταση. Αντίθετα, αυτές οι καθυστερήσεις και η έλλειψη ανταπόκρισης του Λιμενικού Σώματος (HCG) θα έπρεπε λογικά να είχαν ειδοποιήσει τον οργανισμό, ακόμα περισσότερο, ότι απαιτούνταν αυξημένη παρέμβαση και αυστηρότερος έλεγχος της κατάσταστης. Ιδιαίτερα από τη στιγμή που το υλικό που κατέγραψε ο ίδιος ο Frontex αλλά και οι πληροφορίες που έλαβε από άλλες πηγές αποδεικνύουν την ακατάλληλη κατάσταση του πλοίου και τους κινδύνους που διέτρεχαν οι ζωές των ανθρώπων που επέβαιναν σε αυτό.
Οι συστηματικά παράνομες πρακτικές του ΛΣ έχουν τεκμηριωθεί εδώ και καιρό: καθυστερήσεις και άρνηση διάσωσης, επιθέσεις και επαναπροωθήσεις μεταναστών, χρήση όπλων και δολοφονίες ανθρώπων που προσπαθούν να διασχίσουν τη θάλασσα, χωρίς κανένα σεβασμό στο διεθνές και θαλάσσιο δίκαιο ή στην προστασία των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ζωών. Δεδομένου του ιστορικού αυτού, ο Frontex δεν έπρεπε να δεχθεί άκριτα τις διαβεβαιώσεις του ΛΣ ότι θα επέμβει και θα αναλάβει την ευθύνη για την έρευνα και τη διάσωση. Αντίθετα, όφειλε να αμφισβητήσει την αποτελεσματικότητα των ελληνικών αρχών και να βοηθήσει τους ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνδυνο, στην προκειμένη περίπτωση, τους επιβαίνοντες του σκάφους Al Mutawakkil. Οι αποφάσεις του Frontex (α) να μην καταγράψει την υπόθεση ως περιστατικό κινδύνου, (β) να μην εκδώσει σήμα κινδύνου και (γ) να αποσύρει τα μέσα του από την περιοχή, σήμαιναν στην πράξη ότι επέτρεψε στις ελληνικές αρχές να καθυστερήσουν την παρέμβασή τους και να εκτελέσουν άλλη μία παράνομη επιχείρηση, όπως οι συστηματικές επαναπροωθήσεις και οι επικίνδυνες θαλάσσιες επιχειρήσεις που συμβαίνουν από τα ελληνικά στα τουρκικά ύδατα. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Frontex έπραξε με αυτόν τον τρόπο όπως διαπιστώθηκε στην έκθεση της Ευρωπαικής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) σχετικά με τα παραπτώματα υπαλλήλων του οργανισμού σε σχέση με τις επιχειρησιακές δραστηριότητες του Frontex στην Ελλάδα το 2020[2]. Ο Frontex συχνά απομακρύνει τους αξιωματικούς και τα μέσα του μακριά από τα σημεία όπου θα μπορούσαν να γίνουν αυτόπτες μάρτυρες των παράνομων επαναπροωθήσεων που εκτελεί το ελληνικό ΛΣ.
Θα μπορούσαν να ειπωθούν πολλά περισσότερα για την εξέλιξη του ρόλου του Frontex στην ευρωπαϊκή συνοριακή βία. Η μετονομασία του σε «Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής» το 2016 καταδεικνύει τη μετατροπή του από μια οντότητα της οποίας ο μοναδικός ρόλος ήταν η διασφάλιση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, σε έναν οργανισμό που ένας από τους βασικούς του στόχους αποτελεί η έρευνα και η διάσωση. Ο Frontex, αντί να ενεργεί ως υπηρεσία έρευνας και διάσωσης, λειτουργεί ως το ένστολο στρατιωτικοποιημένο σώμα της “Ευρώπης-Φρούριο”. Ο Frontex δεν έκανε τίποτα για να αποτρέψει τον θάνατο ή την εξαφάνιση περισσότερων από 31.000 ανθρώπων στη Μεσόγειο, από το 2014[3]. Παρά τις επανειλημμένες αναφορές που καταδεικνύουν παραπτώματα και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις επιχειρήσεις του Frontex, [4] μέχρι σήμερα, δεν έχει υπάρξει κάποιος αντίκτυπος, ούτε συστάσεις για την αλλαγή των πρακτικών του για τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.Ο Frontex εξακολουθεί να έχει καθοριστικό ρόλο στη συστηματική και αυξανόμενη ποινικοποίηση, την απανθρωποποίηση και τη διακινδύνευση των Μετακινούμενων Πληθυσμών. Παρά την τεράστια αύξηση του προυπολογισμού του Frontex, που το συνολικό ποσό ανέρχεται σε άνω του 1 δισεκατομμυρίου ευρώ[5], οι δαπάνες αφορούν αποκλειστικά μέσα επιτήρησης και ελέγχου και όχι εξοπλισμό έρευνας και διάσωσης. Ο Frontex αποτελεί κεντρικό πυλώνα του συνορο-βιομηχανικού συμπλέγματος, υποκινούμενο από τη δισεκατομμυρίων ευρώ βιομηχανία όπλων και ασφάλειας και νομιμοποιούμενο μέσα από έναν πολιτικό λόγο που καλλιεργεί τον φόβο και τη διαίρεση. Αυτή η ρητορική δεν κυριαρχεί μόνο σε κοινοβούλια όπου η ακροδεξιά έχει ισχυρή παρουσία, αλλά επηρεάζει ολοένα και περισσότερους Ευρωπαίους πολίτες.
Έχει περάσει ένας χρόνος από την απόφαση του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή, ύστερα από τα θανατηφόρα ναυάγια στην Πύλο και το Κροτόνε. Η απόφαση αυτή ζητούσε αλλαγές στον κώδικα δεοντολογίας του Frontex κατά την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών στη θάλασσα και κατά τη διάρκεια των κοινών επιχειρήσεων του με τα κράτη – μέλη. Ωστόσο, μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι κάποια από αυτές τις συστάσεις έχει υιοθετηθεί από τον Frontex. Επιπλέον, η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία επισημαίνει σαφώς ότι οι ελληνικές αρχές προβαίνουν συστηματικά σε παράνομες επαναπροωθήσεις,[6] επιβεβαιώνει ότι ο Frontex θα πρέπει να τερματίσει άμεσα τις κοινές επιχειρήσεις της με την Ελλάδα, σύμφωνα με το Άρθρο 46 του Κανονισμού 2019/1896.
Επιπλέον, οι ποινικές έρευνες των ελληνικών αρχών για τα γεγονότα του ναυαγίου της Πύλου πρέπει να επεκταθούν, ώστε να διερευνηθεί η άμεση ή έμμεση συνυπευθυνότητα των αξιωματούχων του Frontex που εμπλέκονται στις ενέργειες της συγκεκριμένης επιχείρησης, συμπεριλαμβανομένων των υπευθύνων για τον συντονισμό των κοινών επιχειρήσεων με την Ελλάδα.
Απαιτούμε την πλήρη διερεύνηση των ευθυνών όλων των εμπλεκομένων στο κρατικό έγκλημα της Πύλο, το οποίο συμμετείχε και ο Frontex. Ολοι οι υπεύθυνοι θα πρέπει να λογοδοτήσουν!
Απαιτούμε δικαιοσύνη για τους επιζώντες και δικαίωση για τη μνήμη όσων χάθηκαν σε αυτό το θανατηφόρο κρατικό έγκλημα!
#FreePylos9
12/03/2025
[1]https://www.ombudsman.europa.eu/en/decision/en/182665&sa=D&source=docs&ust=1741173471977085&usg=AOvVaw1XrJUy6XhCclysTjsr-Gqd
[2] https://fragdenstaat.de/dokumente/233972-olaf-final-report-on-frontex/
[3] https://missingmigrants.iom.int/region/mediterranean
[4] https://www.europarl.europa.eu/cmsdata/238156/14072021%20Final%20Report%20FSWG_en.pdf
[5] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=OJ:C_202500847
[6]https://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf/?library=ECHR&id=003-8124877-11378031&filename=Judgment%20A.R.E.%20v.%20Greece%20-%20%E2%80%9CPushback%E2%80%9D%20of%20Turkish%20national%20to%20T%C3%BCrkiye%20without%20examining%20risks%20she%20faced%20on%20her%20return.pdf